Students of the project found information on the vine and wine in our folk tradition and created the following presentation:
You can download it here: the vine and the wine in our folk tradition.pptx
Το αμπέλι και το κρασί στη λαϊκή μας παράδοση
Θέρος, τρύγος, πόλεμος!
Σε μια χώρα με μεγάλη αμπελοοινική παράδοση, όπως η Ελλάδα, είναι φυσικό να έχουν αναπτυχθεί πολυάριθμα έθιμα και δοξασίες γύρω από τον τρύγο.
Σεπτέμβρης, ο μήνας των αμπελουργών,
ο Τρυγομηνάς ή ο Τρυγητής
Το όνομά του το οφείλει στο λατινικό αριθμητικό septum (= επτά) και ήταν ο έβδομος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου.
Οι αγροτικές εργασίες έδωσαν κι άλλες ονομασίες στο μήνα αυτό, όπως Σταυριάτης ή Σταυρίτης και Σταυρός, Πετμεζάς, Χινόπωρος, Ορτυκολόγος (λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν), Τρυγομηνάς ή Τρυγητής (λόγω τρύγου).
Ονομάζεται και «χρονογράφος», γιατί επικρατούσε η πίστη ότι κατά τον μήνα αυτό ο χάρος «γράφει» εκείνους που πρόκειται να πεθάνουν κατά τη διάρκεια του χρόνου.
Οι βυζαντινοί τον είχαν ως πρώτο μήνα του επίσημου ημερολογίου για αυτό και η 1η Σεπτεμβρίου σε πολλά σημεία της Ελλάδος ονομάζεται «η Αρχιχρονιά».
[if ppt][endif] Άλλο έθιμο στη Μακεδονία, είναι να χαρίζει η νοικοκυρά, ξεκινώντας ο τρύγος, από μια «μάλλινη μισάλα(ποδήρης ποδιά)», σε όλους αυτούς που θα ασχοληθούν με τον τρύγο.
Μάλιστα θεωρούνταν προσβολή αν η νύφη δεν συμπεριλάμβανε ανάμεσα στα προικιά της «μάλλινες μισάλες» για τον τρύγο.
Σε άλλα μέρη επίσης επικρατεί η συνήθεια – έθιμο, να αφήνουν ατρύγητη μια μικρή άκρη του αμπελιού, ως προσφορά και ευχαριστία στις θεότητες της γης.
[if ppt][endif]
Το έθιμο της «απαρχής»
Το πανάρχαιο έθιμο των «απαρχών» όπως αποκαλούνταν, ήταν οι πρώτοι ώριμοι καρποί να προσφέρονται στους θεούς.
Προσαρμοσμένο στη χριστιανική πραγματικότητα, όλο το δέκατο ένατο αιώνα, οι εφημερίδες έγραφαν την είδηση: «Σήμερον εις τους ναούς ευλογούνται αι ευλογημέναι σταφυλαί και αναγινώσκεται υπό του ιερέως η ωρισμένη ευχή. Κατά το έθιμον διανέμονται τοις εκκλησιαζομένοις ολίγοι βότρυς μετά την ανάγνωσιν της ευχής».
Όπως διέσωσε ο Καθηγητής Παν. Τρεμπέλας, η Εκκλησία μας υιοθέτησε τις αρχαίες «απαρχές» όχι με τη μορφή θυσίας αλλά στις 6 Αυγούστου- γιορτή του Σωτήρος, οι παλιοί Αθηναίοι υπολόγιζαν επίσημα ως την ημέρα της αρχής των σταφυλιών και να διαβάζεται από τους ιερείς η ιδιαίτερη ευχή, για να καταξιώσει ο Θεός «τοις αιωνίοις θησαυροίς εναποθέσθαι ταύτα».
[if ppt][endif]Μέχρι εκείνη την ημέρα, ένας άγραφος νόμος απαγόρευε στους παλαιούς Αθηναίους να καταναλώνουν σταφύλια. Και η απαγόρευση ίσχυε μέχρι την παραμονή της γιορτής, οπότε και δοκίμαζαν τα σταφύλια για να γιορτάσουν ανήμερα του Σωτήρος το γεγονός. Τα έθιμα της 6ης Αυγούστου τηρούνταν αυστηρά στην Αθήνα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Διατηρήθηκαν και για κάμποσα χρόνια μετά την απελευθέρωση. Το όμορφο έθιμο της γιορτής των πρώτων σταφυλιών κρατούσε ακόμη τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
«Κρεμαστάρες» και «κληματσίδες» και «φούντες» και «χωσάδες»
[if ppt][endif]Αρχίζοντας το τρύγημα των σταφυλιών, ο παππούς της οικογένειας έκοβε 5-6 χοντρά κλωνάρια κλήματος (κληματσίδες) με αγκύλη στην άκρη. Κατόπιν πήγαινε και διάλεγε τα ροζακιά και τα γκρανουάρια, σταφύλια με χοντρή φλούδα και όψιμα. Με αυτά θα έκανε τις «φούντες» ή τις «κρεμαστάρες». Οι φούντες ήταν τα σταφύλια που στηρίζονταν από το κοτσάνι, το ένα επάνω στο άλλο, στην κληματσίδα που την κρεμούσαν σε ένα δοκάρι του υπογείου (μαζί με τα ρόδια και τα κυδώνια) για να τρώνε σταφύλια μέχρι τα Χριστούγεννα!
Στη Λευκάδα, οι νοικοκυραίοι των αμπελιών γέμιζαν καλάθια με διαλεχτά σταφύλια, τα σκέπαζαν με φύλλα, χαλούσαν μια λιθιά και τα έκρυβαν μέσα, ξανάφτιαχναν τη λιθιά, τοποθετώντας τις πέτρες πάλι στη σειρά και τα σταφύλια έμεναν κρυμμένα εκεί μέχρι τον χειμώνα, σε μέρος που μόνο εκείνοι γνώριζαν, διατηρημένα στο φυσικό ψυγείο της φύσης.
Tις κρυψώνες αυτές τις έλεγαν «χωσάδες».
[if ppt][endif]1η Φεβρουαρίου Έθιμο της γιορτής του Αγίου Τρύφωνος . Την ημέρα αυτή πήγαιναν στην εκκλησία, για να πάρουν αγιασμό. Μετά πήγαιναν στα αμπέλια και με τον αγιασμό τα ράντιζαν. Κατόπιν κρυβόταν πίσω από τα κλίματα και φώναζαν: "πού σαι , πού σαι , Τρίφανε, δεν φαίνομαι από σταφύλια».Ύστερα τρώγανε, χορεύανε με την γκάϊντα και χορεύοντας φτάνανε στην πλατεία του χωριού, όπου το γλέντι συνεχιζόταν μέχρι το βράδυ.
Παροιμίες
• Αν θες να δεις τον καλό άνθρωπο, δέσ’ τον μεθυσμένο.
• Άνθρωπος μεθυσμένος, γάιδαρος σαμαρωμένος.
• Από τρελό και μεθυσμένο μαθαίνεις την αλήθεια.
• Βάλε νερό στο κρασί σου. (συμβιβάσου - υποχώρησε)
• Δε βάζει νερό στο κρασί του… (δεν υποχωρεί - δε συμβιβάζεται)
• Δώσ’ του κρασί να βγει η αλήθεια.
• Έγινε πίτα…Έγινε φέσι… (Μέθυσε)
[if ppt][endif]• Είναι σκνίπα στο μεθύσι… • Εκείνα (Εκειά) που θέλεις νηστικός, τα κάνεις μεθυσμένος. • Καλό κρασί, κακό κεφάλι. • Κουβαλάει κρασί και πίνει νερό… (Αμείβεται λίγο) • Κρασί σε πίνω για καλό κι εσύ με πας στον πάτο. • Μεθυσμένο στόμα, αληθινό στόμα. • Να δούμε τι θα βγάλει ο κάτω πύρος … (Την κατάληξη, το αποτέλεσμα) • Ο μεθυσμένος είναι χειρότερος απ’ τον τρελό. • Ο τρελός είδε το μεθυσμένο και φοβήθηκε. • Ό,τι κρύβει η ηρεμία το ξεσκεπάζει το μεθύσι. • Όποιος δε βάζει νερό στο κρασί του, πληρώνει διπλά το φαΐ του
• Όσο πίνει η πεθερά, τόσο διπλοχαιρετά.
• Όσοι πίνουν και μεθούν, λησμονούν όσα χρωστούν.
• Όταν μπαίνει το κρασί, βγαίνει το μυστικό. • Όταν ο μήνας δεν έχει «ρο», το κρασί θέλει νερό.
• Όταν οι φίλοι σου μεθύσουν και μαλώνουν, πάρε το καπελάκι σου, πες τους καληνύχτα και φύγε…
• Περισσότεροι πνίγονται στο ποτήρι παρά στη θάλασσα.
• Πίνε παλιό κρασί και παίρνε παλιό γιατρό.
• Πίνει μόνο οίνον άκρατον…
• Σε ξένο κρασί, νερό μη βάζεις… (μην ανακατεύεσαι)
by Dimitris Christou
Vineyard and wine in the Greek tradition
Summer, harvest, war!
In a country with a great wine-making tradition, like Greece, many customs and beliefs have developed about the harvest.
September:
The viticulturist’s month Trigominas or Trigitis. Its name comes from Latin numeral septum, and is the 7th month of the roman diary. Agricultural work, gave it other names too like: Stavriatis, Stavritis, Stavros, Petmezas, Chinoporos, Orticologos, Trigominas and Trigitis.
It is also called <<Chronofagos>>, because of believing that during this month people who are going to die are written.
September was the 1st month of the Byzantines diary, and in some Greek areas the 1st September is called <<Archicronia>> (1st day of the year).
One other Macedonian custom, in the beginning or the harvest is every single man who is going to work on harvesting to be given a woolen aporn by a woman.
It was considered as an offence for a woman not to have woolen aporns in her trousseau.
In some other places, there is a habit to dedicate one part of someone’s vineyard to the Earth gods, by leaving it unharvested.
Aprachis Custom:
The ancient custom of Aparchi was the first mature mast that was offered to gods.
Church saved the ancient Aparches not with the form of sacrifice, but in 6 August in the celebration of Saint Sotiris, it is read as special wishes. Till that day, an unwritten law did not allow the Athens residents to consume grapes, until the Saint Sotiris’s celebration eve. The customs of the 6th August were abided by people during the Ottoman domination. And they were also maintained for some years the liberation, until the beginning of 20th sentury.
Kremastares, klimachides and foudes and hosades
Starting harvesting, granddad cut 5-6 thick vine-branch with bracket aside. Then he choose some late grapes, with thick skin. He would use them to make foudes or kremastares. Foudes were grapes that lean on their stem (klimachides) which they used to hang it on a girder of their bacement to have and eat until the next Christmas.
In Lefkada people used to fiil baskets with grapes, veiled them with leaves and hid them till winter somewhere that no one used to know except for them. The place where people hid the grapes were called <<hosades>>.
1st February a custom for the celebration of Saint Trifonas. That day people would go to church, to get holy water. After that they spritz their vine with it. And then they used to hide and say << Where are yoy Trifona, I do not appear from grapes>>. And they started dancing and singning till night.
Proverbs:
If you want to see a good person, see him drunk
A drunk person, a drunk donkey
From crazy drunk, you learn the truth
He does not throw water in his wine ( he does not deal with it)
Throw water in your wine (deal with it)
Give him wine to tell the truth
He became pie… He became fez
He is gnat on drinking
The thing you want when you are have not eaten, you do when you are drunk
Good wine, good time
He carries wine and he takes water
I drink wine to feel better and it brings me to the bottom
Drunk mouth, real mouth
Lets see what will the fire give us
Someone drunk is worse than someone crazy
The crazy saw the drunk and he fell scared
Those who drink, forget what they owe
When wine enters, a secret leave
When a month has not r the wine needs water
When your friends are drunk take your hat say goodnight and leave
More people drown in a glass than in the sea
Drink old wine and take old doctor
In other ‘s wine do not put water